Sau khi tìm hiểu quá khứ và tương lai của nhân loại qua hai cuốn sách gây tiếng vang là Sapiens và Homo deus, Yuval Noah Harari đi sâu vào các vấn đề “ngay tại đây” và “ngay lúc này”, tức các sự kiện hiện tại và tương lai gần nhất của xã hội loài người.

Những triển vọng đầy hứa hẹn của công nghệ sẽ được đưa ra bàn luận bên cạnh những hiểm họa như “đứt gãy” do công nghệ gây ra, việc kiểm soát thế giới bên trong dẫn tới sự sụp đổ của hệ thần kinh hay “tự do trong khuôn khổ”. Chính trị và tôn giáo có còn bắt tay nhau như trong quá khứ hay sẽ thao túng con người theo những cách riêng rẽ, mới mẻ hơn? Và những vấn đề toàn cầu ấy liên quan mật thiết tới hành vi và đạo đức của từng cá nhân riêng lẻ như thế nào? Xét cho cùng, những thách thức lớn nhất và những lựa chọn quan trọng nhất của ngày nay là gì? Ta cần chú ý đến điều gì? Ta nên dạy con cái ta những gì?

“Cuộc khủng hoảng sinh thái đang lấp ló, mối đe dọa của các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt [...] và sự trỗi dậy của các công nghệ đột phá mới” là những nỗi lo không của riêng ai; và Harari sẽ đồng hành cùng bạn trên con đường bóc tách từng vấn đề một cách thấu đáo.

***

Khác với nội dung hai tác phẩm nổi tiếng được bạn đọc săn tìm vừa qua là Sapiens lược sử về loài người và Homo Deus lược sử tương lai, lần này là một quyển sách đề cập trực diện những vấn đề có tính toàn cầu nhưng rất sát sườn với số đông người đọc.

21 bài học cho thế kỷ 21 là phần việc như chính tác giả bộc bạch: "Tôi muốn xoáy ống kính vào vấn đề "ngay tại đây" và "ngay lúc này". Tiêu điểm của tôi đặt ở các sự kiện hiện tại và tương lai gần nhất của xã hội loài người. Điều gì đang xảy ra ngay lúc này? Những thách thức lớn nhất và những lựa chọn quan trọng nhất của ngày nay là gì? Ta cần chú ý đến điều gì? Ta nên dạy con cái ta những gì?".

Sự sát hợp của quyển sách này còn ở chỗ: bản thảo được bắt đầu từ những thắc mắc của độc giả và các đồng nghiệp mà tác giả có điều kiện ghi nhận được.

Nhưng điều đặc biệt quan trọng chính là khả năng của tác giả trong nhìn nhận bao quát vấn đề và trình bày trong phương pháp biện giải nhân quả, cùng với phân tích định lượng các biến cố xã hội đang xảy ra.

Có thể hình dung công chúng đang nhìn thấy cây, còn Noah Harari chỉ ra đây là một khu rừng loại gì, đang ở đâu trên bản đồ toàn cầu, nó vừa bị cơn bão nào tràn qua và sắp sửa có những cơn lũ nào quét tới.

Quan trọng hơn nữa, Harari không đơn thuần chỉ ra một cách xác đáng những vấn đề mà nhiều người còn chưa tường tận, vị giáo sư năm nay ở tuổi 43 còn đề xuất các hướng tiếp cận chuyên biệt để cải thiện tình hình.

Đơn cử một phát biểu của Harari về chủ nghĩa khủng bố: "Chủ nghĩa khủng bố vừa là một vấn đề chính trị toàn cầu vừa là một cơ chế tâm lý học nội tại. Chủ nghĩa khủng bố hoạt động bằng cách nhấn một cái nút sợ hãi thẳm sâu trong tâm trí ta và cướp đi những tưởng tượng riêng tư của hàng triệu người".

Với cách hiểu như vậy, có lẽ phải cần một ít thời gian nữa, để những ai ngày ngày theo dõi tin tức qua tivi và cả những nhà làm chính sách của các quốc gia "đàn anh thế giới" đang thương lượng các khoản ngân sách để chi cho công cuộc chống khủng bố có thể đồng cảm và nhìn thấy từ đó một hướng ra bền vững hơn.

Trở lại với 21 bài học cho thế kỷ 21, ở đây công chúng sẽ được dịp nghe đề cập hàng loạt câu chuyện tối quan trọng đang diễn ra, đang song hành với con người và còn có nguy cơ tiếp diễn trong tương lai.

Trong ngồn ngộn dữ kiện và chằng chịt các mối quan hệ, bạn đọc vẫn tìm được cảm giác thích thú và bị hấp dẫn do lẽ tác giả đã rất tài tình trong sử dụng ngôn ngữ diễn đạt: trong sáng, logic và cả dí dỏm hồn nhiên.

Cho nên những vấn đề to tát được trình thuật một cách rất giản dị, "sự nổi lên của Donald Trump nói lên điều gì? Ta có thể làm gì với vấn nạn "tin giả"? Tại sao nền dân chủ tự do lại lâm vào khủng hoảng? Chúa đã trở lại rồi chăng?

Một cuộc thế chiến mới đang đến? Nền văn minh nào thống trị thế giới: Phương Tây, Trung Quốc hay Hồi giáo? Châu Âu có nên mở cửa cho người nhập cư? Chủ nghĩa dân tộc có giải quyết đươc các vấn đề bất bình đẳng và biến đổi khí hậu không? Ta nên làm gì với chủ nghĩa khủng bố".

Nhưng có những dự liệu của Harari có thể khiến người đọc rùng mình: "Các thuật toán Big Data có thể tạo ra những "nền độc tài số", mọi quyền lực tập trung trong tay một nhóm tinh hoa cực nhỏ trong khi hầu hết những người khác phải gánh chịu, không phải sự bóc lột mà là một thứ tồi tệ hơn: sự vô dụng".

Và như thế, những trang viết của Harari có thể cùng cư dân toàn cầu mở rộng vấn đề đến vô lượng vô biên...

***

Bạn đọc Việt Nam đã biết đến cây viết thể loại lịch sử-triết học Yuval Noah Harari qua hai tác phẩm đã được dịch ra tiếng Việt của ông là Sapiens và Homo Deus. Lần này chúng tôi xin giới thiệu tiếp cuốn thứ ba có tựa đề: 21 bài học cho thế kỷ 21.

Trong cuốn sách này, tác giả xuất phát từ góc nhìn của một nhà tương lai học để hình dung ra thế giới hiện đại trong kỷ nguyên số sẽ vận hành ra sao. Từ đó, ông nêu ra các giả thiết về sự tác động to lớn của kỷ nguyên số tới mọi mặt của đời sống xã hội loài người, cũng như các quan niệm truyền thống về tự do, hy sinh, dân tộc, tôn giáo, v.v.

Cũng giống như Newton đã thắc mắc khi nhìn thấy quả táo rơi xuống đất - mà người bình thường khác thì không để ý – để từ đó làm tiền đề cho sự phát hiện ra định luật hấp dẫn, tác giả Yuval Noah Harari luôn “lật ngược lại vấn đề” để có một cái nhìn “trái chiều”, khác lạ với cách nhìn quen thuộc từ xưa đến nay. Chính điều này làm cho nội dung cuốn sách trở nên cuốn hút người đọc.

Tuy nhiên, tác giả cũng thừa nhận mình là người đa nghi và không muốn mọi người có ấn tượng sai lầm rằng cái gì có tác dụng với ông thì cũng sẽ có tác dụng với tất cả mọi người, bởi lẽ các cá nhân không ai giống ai, cả về cấu tạo cơ thể, hệ thần kinh lẫn duyên nghiệp, v.v. ông cũng không ngần ngại tuyên bố là độc giả cũng nên biết cặp kính ông dùng “để nhìn thế giới, từ đó bóp méo tầm nhìn cũng như những viết lách của tôi, có màu gì” và ông cũng sẵn sàng đặt mình vào “tầm ngắm” để độc giả phán xét.

Do vậy, độc giả hãy đọc cuốn sách với tinh thần phản biện vì không phải tất cả các luận thuyết của tác giả đều đã, hay sẽ là đúng đắn, là chân lý, là khách quan. Cấc triết gia cứ việc luận bàn, còn thế giới sẽ vận hành theo quy luật riêng của nó!